10 - برهان تمانع و اثبات توحيد

  اگر پروردگارانى جز خداى متعال در آسمان‏ها و زمين باشند، بى‏ترديد هستى به فساد و تباهى كشانده مى‏شود، و چون هيچ گونه ناسازگارى در جهان خلقت به چشم نمى‏خورد و كمترين نارسايى در آن‏ها وجود ندارد، پس خدايانى غير از خداوند متعال وجود ندارد.
 قرآن كريم اين برهان را به صورت قياس استثنايى بيان مى‏كند كه يك قضيه‏ى شرطيه‏اش اين آيه است؛ «لو كان فيهما ءالهة الاّ اللّه لفسدتا»(51) و قضيه‏ى ديگر آن كه بطلان تالى را دربر دارد، در آيه‏ى ديگرى آمده است؛ «فارجع البصر هل ترى‏ من فطور».(52)

  11 - يگانگى خداوند در زمين و آسمان

  «هو الّذى فى السماء إله و فى الأرض إله»(53)
 ابو شاكر ديصانى كه يكى از منكران توحيد بود، به نظر خود براى قرآن كريم ايرادى يافته بود. روزى به هشام بن حكم گفت: در قرآن آيه‏اى وجود دارد كه عقيده‏ى ما (دوگانه پرستى) را تصديق مى‏كند. هشام گفت: كدام آيه را مى‏گويى؟ ابوشاكر آيه‏ى فوق را ذكر كرد كه معنايش اين است؛ «او كسى است كه در آسمان خداست و در زمين نيز خداست». هشام مى‏گويد من توان پلسخ دادن را نداشتم. از اين رو، در آن سال به زيارت خانه‏ى كعبه مشرف شدم و نزد امام صادق‏عليه السلام رفتم و جريان را گفتم. امام فرمود: اين، سخن فرد بى‏دينى است، هنگامى كه بازگشتى از او بپرس نام تو در كوفه چيست؟ مى‏گويد: فلان، بگو نام تو در بصره چيست؟ مى‏گويد: فلان، پس بگو پروردگار ما نيز همين گونه است؛ نام او در آسمان «اله» است و در زمين نيز نام او «اله» است. هشام مى‏گويد: هنگامى كه بازگشتم، به سراغ ابو شاكر رفتم و اين پاسخ را به او ارائه كردم. وى گفت: اين سخن از تو نيست، به يقين پاسخ را از حجاز آورده‏اى.(54)

  12 - شناخت پروردگار

  عموم مردم از مخلوق پى به خالق، و از مصنوع پى به صانع مى‏برند، چنانكه قرآن كريم مى‏فرمايد: «إنّ‏فى خلق السموات و الأرض .... لايات لقوم يعقلون»(55)؛ اما برخى از انسان‏ها مانند انبياى الهى، خداوند را به خودش مى‏شناسند، نه به غير او، و از صانع پى به مصنوع مى‏برند.همان گونه كه قرآن كريم مى‏فرمايد: «ألم ترإلى‏ ربّك كيف مدّ الظلّ»(56) به ما بنگر تا صنع ما بينى، نه اين كه به سايه بنگر تا ما را ببينى. اول خداوند مطرح است، بعد مصنوع او كه سايه باشد.(57)
  13 - دقت و تفكر در آفرينش شتر

  «أفلا ينظرون إلى الأبل كيف خلقت»(58)
 چرا به شتر نمى‏نگرند كه چگونه آفريده شده است؟ اين حيوان ويژگى‏هاى عجيبى دارد كه او را از حيوانات ديگر ممتاز مى‏سازد و به حق، آيتى است از آيات خدا. به برخى از آن‏ها توجه كنيد:
 الف - بعضى از چهارپايان تنها از گوشتشان استفاده مى‏شود و بعضى ديگر غالباً از شيرشان، و بعضى ديگر تنها براى سوارى سودمند است و بعضى براى باربرى؛ اما شتر حيوانى است كه تمام اين جهات در آن جمع است.
 ب - شتر نيرومندترين و مقاومترين حيوانات اهلى است. زيرا بار زيادى با خود مى‏برد و عجب اين كه به هنگامى كه خوابيده است، بار سنگينى را بر او حمل مى‏كنند و او با يك حركت برمى‏خيزد و روى پاى خود مى‏ايستد، در حالى كه چهارپايان ديگر قدرت چنين كارى را ندارند.
 ج - شتر مى‏تواند روزهاى متوالى (حدود يك هفته الى ده روز) تشنه بماند و در مقابل گرسنگى نيز تحمل بسيارى دارد.
 د - شتر توان مسافرت طولانى هر روزه را داراست و مى‏تواند از زمين‏هاى صعب العبور بگذرد.
 ه - او از نظر تغذيه بسيار كم خرج است و هر گونه خار و خاشاكى را مى‏خورد.
 و - او در شرايط نامساعد جوّى، در ميان طوفان‏هاى بيابان كه چشم و گوش را كور و كر مى‏كند، با ابزار خاصّى كه خداوند در پلك‏ها و گوش‏ها و بينىِ او آفريده است، مقاومت مى‏كند و به راه خود ادامه مى‏دهد.
 ز - شتر با تمام قدرتى كه دارد، از رام‏ترين حيوانات است؛ به گونه‏اى كه كودك خردسال نيز مى‏تواند مهار يك شتر را در دست گرفته، و آن را هدايت كند.
 خلاصه اين كه: ويژگى‏هاى اين حيوان چنان است كه دقت در آفرينش او، انسان را متوجه خالق بزرگى مى‏كند كه آفريننده‏ى چنين موجودى است. ناگفته پيداست مراد از «نظر» در جمله‏ى «أفلا ينظرون» نگاه كردن عادى نيست، بلكه نگريستن با تفكر و انديشه است.(59)